అలంకార భూషణం తెలుగు కావ్య చందన వనమ్. - 1

కావ్యానికైనా, కవితకైనా, పాటకైనా, పద్యానికైనా అలంకారం అలంకారాలే. ఈ సొమ్ములతో గూడిన రచనలను స్రావ్యమైన గొంతుతో గానం చేసినప్పుడు వినే మనిషి తనకు తెలియకుండానే లీనమై పరవశించి పోతాడు. మనిషి పుట్టుకతో అలంకారాలు పుట్టినట్టు భాష పుట్టుకతో పాటే ఈ అలంకారాలు పుట్టాయేమో! నిజమైన ఆవేశంతో మాట్లాడే మనిషిని గమనించండి. అతని మాటల్లో ఎన్ని అలంకారాలు దొర్లుతాయో !. వ్యాకరణ శాస్త్రాలు పుట్టి అలంకారాన్ని రకరకాలు గా విభజించి అలంకార శాస్త్రానిగా ప్రాచుర్యం జరిపారు కానీ నిజానికి వ్యాకరణం వల్ల భాషకానీ అలంకారాలు కానీ పుట్టలేదు. బహుశా పద్యం పుట్టిందేమో !. ఏ వ్యాకరణం తెలియని పల్లె వాసీల భాషలో ఎన్నో అలంకారాలు అలవోకగా దొర్లుతుంటాయి.

ఇక మన వాఙ్మయ చరిత్ర చూసినట్లైతే భరతుడు నాట్యశాస్త్రాన్ని యమకమనే శబ్దాలంకారాన్ని, ఉపమ, దీపక, రూపక ములనెడి అర్థాలంకారాలను చెప్పాడని అంటారు. వివిధ వ్యాకరణ శాస్త్రవేత్తలు ఈ అలంకారాలను వివిధరకాలుగా విభజించినట్లు కనిపిస్తుంది.

దండి - 34 అలంకారాలని చెప్పాడు
మమ్మటుడు - 59 అలంకారాలు
విద్యానాథుడు - 66 అలంకారాలు
చన్ద్రాలోక కర్త - 101 అలంకారాలు
కువలయానందము ( అప్పయ్య దీక్షుతులు ) - 124 అలంకారాలు

ఎవరు ఏరకంగా విభజించినా, ముఖ్యముగా ఇవి రెండు రకాలే. ౧) శబ్దాలంకారములు ౨.) అర్థలంకారములు.

ఇంతకీ ఇవి ఎవరికి పనికొస్తాయి? ఏమో !... ఈ మధ్య నేను ఇండియాకి వెళ్ళినప్పుడు నా పూర్వ గురువు శ్రీ సుబ్బారెడ్డి గారితో ఖాళీ సమయాల్లో జరిగిన చర్చను ఒక క్రమ పద్ధతిలో అక్షరబద్ధం చేసి దాచుకొనే ప్రక్రియ ఇది.

శబ్ద ప్రధానముగా కలవి శబ్దాలంకారములు

అర్థ ప్రధానముగా గలవి అర్థాలంకారములు

ముందుగా కొన్ని శబ్దాలంకారాలను చూద్దాము. ఆ తరువాత ఒక్కో అలంకారాము గురించి బహుళ ఉదాహరణలనూ చూద్దాము. నాకు practice కి పనికి వస్తుంది :)

శబ్దాలంకారములు

౧) అను ప్రాసము
అ) వృత్త్యను ప్రాసము
ఆ) ఛేకాను ప్రాసము
ఇ) లాటాను ప్రాసము
ఈ) అంత్యాను ప్రాసము

౨) యమకము
౩) ముక్తపదగ్రస్తము


అనుప్రాసమంటే ఒక అక్షరం గాని పదము గానీ మళ్ళీ మళ్ళీ రావడం ( ఆవృత్తి ) . ఈ ఆవృత్తి ని మళ్లీ నాలుగు రకాలుగా విభజించారు
అ) వృత్త్యను ప్రాసము
ఆ) ఛేకాను ప్రాసము
ఇ) లాటాను ప్రాసము
ఈ) అంత్యాను ప్రాసము


ఈ రోజు వృత్త్యను ప్రాసను గూర్చి తెలుసుకొని సెలవు తీసుకుందాం.వచ్చేవారం ఛేకానుప్రాసము.


వృత్త్యానుప్రాసము : ఒకటి గాని అంతకంటే ఎక్కువ గానీ హల్లులు తిరిగి తిరిగి ఒక వాక్యంలో వచ్చినట్లైతే ఆ వాక్యానికి వృత్త్యాను ప్రాస వుంది అంటాము.

ఇక్కడ హల్లు ప్రధానమని గుర్తించండి.


ఉదాహరణ
-----------
1) విష్ణు రోచిష్ణు సహిష్ణు కృష్ణు
2) ఆ జెఱ్ఱి మఱ్ఱి తొఱ్ఱలో బిఱ్ఱ బిగిసి ఉన్నది

నా సొంత క్రియేటివిటీ ఉదాహరణలు :)
------------------
3) అమ్మ దీనెమ్మ వెంకట సుబ్బమ్మ
4) అవ్వకు బువ్వ నివ్వవా మువ్వ గోపాలా?



మరి మీవి? పూర్తి వృత్త్యానుప్రాస కవిత కానీ పాట కానీ , పద్యము కానీ మీకు తెలుసా?